ڪلياڻ آڏواڻي صاحب جي ترتيب ڏنل شاھ جي رسالي جا انگ اکر

شاھ جو رسالو، سنڌي ٻوليءَ جي انجڻڪاريءَ ۾ لفظي ڇيد جي اک سان

تحقيق: امر فياض ٻرڙو ۽ شبير ڪنڀار

پس منظر:

اھا ڳالهہ ڪيترن ڏينھن کان اسان جي اندر ۾ ھُرندي ھئي تہ شاه جي رسالي جو مڪمل طور سائنسي لحاظ کان اکري ۽ لفظي ڇيد ڪجي، تہ جيئن اھا خبر پئجي سگهجي تہ رسالي ۾ ڪيترا اکر ۽ لفظ آھن. يا وري انھن اکرن ۽ لفظن جو ورجاءُ ڪيترا ڀيرا ٿيل آھي. مقصد اهو تہ جيئن انهيءَ ڳاڻيٽي تي سنڌي ٻوليءَ سان گڏ انگريزيءَ ۾ بہ ھڪ جامع لغت تيار ڪري سگهجي، جنھن ۾ انھن لفظن جي استعمال ۽ انھن جي تُز معنا آسانيءَ سان نڪري سگهي. ان وچ ۾ اينڊرائيڊ فونن جي ڪيبورڊ ٺاھيندڙ جڳ مشھور ڪمپني سويفٽ ڪي (SwiftKey) وارن سان پڻ ڳالهہ ٻولهہ ٿيندي رھي تہ جيئن اھي دنيا جي ٻين ٻولين جي قطار ۾ سنڌي ٻولي کي بہ آڻين، ان لاءِ سنڌي ٻوليءَ جي تاڃي پيٽي بابت اسان پنھنجون ٽيڪنيڪل خذمتون آڇيون تہ ھنن ان ڳالهہ کي قبول ڪيو، ان کان پوءِ اسان سنڌي ٻوليءَ جي ڪارپس تي ڪم ڪرڻ شروع ڪيو. ساڳئي وقت پروگرامنگ ۾ سنڌي ٻوليءَ جا عام جملا، چوڻيون ۽ پھاڪن سان گڏ اسان کي سنڌي ٻوليءَ جي ڊڪشنري بہ داخل ڪرڻي ھئي جو اچانڪ ذھن ۾ خيال اڀريو تہ ڇونہ شاھ جو رسالو ڪيبورڊ ۾ داخل ڪجي، سو ائين شاھ جي رسالي جي اکري ۽ لفظي ترتيب تي پروگرامنگ ۾ ڪم ڪرڻ شروع ڪيوسين. نيٺ گهڻي محنت کان پوءِ ”شاھ جي رسالي “ کي مڪمل طور تي جاوا پروگرامنگ ۾ اھڙو ڪرڻ جي قابل بڻائي وياسين جو بيت جي ھڪ لفظ لکڻ سان مٿيان لفظ پاڻمرادو اچڻ لڳا.
ھڪ اھم مقصد ٻيو بہ رھيو تہ سنڌي ٻوليءَ ۾ ڪمپيوٽر تي موجود فقط ھڪ ڪيبورڊ آھي، جيڪو ھڪ عام رواجي ٽائيپ ڪندڙ جون گهرجون تہ پوريون ڪري سگهي ٿو، پر جڏھن ان تي ھڪ ڊولپر يا آرڪيٽيڪچر ويھن تہ ھوند ان لاءِ ان کي وڏي محنت ڪرڻي پوندي، ان سان گڏ سڀاڻي جيڪڏھن ”شاھ جو گنج“ ڪمپوز ٿئي تہ ان لاءَ بہ ھي مروج ڪيبورڊ ڏکيو ٿيندو، ڇاڪاڻ تہ ھي ڪيبورڊ انگريزيءَ جي (QWERTY) اکرن لاءِ تہ صحيح آھي پر شاھ جو رسالو سنڌيءَ ۾ ٽائيپ ڪرڻ لاءِ بلڪل موزون نہ ٿو لڳي، انڪري محنت ڪري تحقيقي حساب سان اھو معلوم ڪرڻ ضروري هو، تہ شاھ جي رسالي ۾ گهڻي کان گهڻا استعمال ڪيل ڪھڙا اکر آھن، تہ جيئن ان جي روشني ۾ انهن اکرن جي حساب سان ھڪ جدا ڪيبورڊ تيار ڪيو وڃي.
ياد رھي تہ ھن قسم جو ڪم جڳ مشھور شاعر ۽ ڊرامانويس وليم شيڪسپيئر تي اڳ ۾ ئي ٿيل آھي، جنھن ۾ انگريزي نقادن ۽ محققن شيڪسپيئر لاءِ انگ اکر ڪڍي ٻڌايو ھئو تہ ھن صاحب پنھنجي ڪُل ادبي پورھيي ۾ 31534 انگريزيءَ جا لفظ استعمال ڪيا آھن، جن ۾ مفرد لفظن جو تعداد 14376 آھي. (حوالو: ڪوٽڪي آرگ)
ان ڳالهہ کي سامهون رکي جيڪو رسالو ڪمپيوٽيشنل وچور ھيٺ رکڻ لاءِ چونڊيو ويو،اهو محترم ڪلياڻ بولچند آڏواڻيءَ صاحب جو هو، جيڪو ھن ويب سائيٽ تي رکيل آھي. هتي ھيءَ ڳالهہ ذھن ۾ ھجي تہ ھيءَ تحقيق فقط ھڪ رسالي تي مشتمل آھي، جيڪا تجربي طور ڪئي پئي وڃي. ٻين رسالن ۾ شامل بيت جيڪڏھن شامل ڪيا وڃن تہ بہ انھن جي ڪارپس ۾ ڪُل لفظن ۽ اکرن جو تعداد تہ وڌندو پر انھن جي نسبت ذري گهٽ ساڳي ئي رھندي.

ڪارپس ترتيب ڏيڻ جو طريقو:

شاھ سائينءَ جي رسالي جو ڪارپس مڪمل ڪرڻ لاءِ جيڪو طريقو استعمال ڪيو ويو، ان جو تفصيل ھن طرح آھي:
سڀ کان پھريان سڄي رسالي مان سُرن جا نالا، فصلن جا نمبر ۽ وائيءَ يا بيتن جا نمبر جدا ڪيا ويا، ڇاڪاڻ تہ اھي سرڪار ڀٽائيءَ طئي نہ ڪيا ھئا.
رسالي جو لفظي ڊيٽابيس ٺاھي سڄي رسالي جي لفظن کي لسٽ جي شڪل ۾ آندو ويو، تنھن بعد مفرد لفظ جدا ڪري انھن جي ورجاءَ جو ڳاڻيٽو ڪڍيو ويو تہ جيئن خبر پئجي سگهي تہ ڪھڙو لفظ رسالي ۾ ڪيترا ڀيرا استعمال ٿيو آھي. ان لسٽ واري ڊيٽابيس کي جدا ڪري وري اکرن جو ڇيد بلڪل ساڳي صورت ۾ ڪيو ويو، جيئن لفظن جيان اکرن جو بہ ڇيد نڪري سگهي.
اکرن جي بنياد تي جدا لسٽ ٺاھي وئي تہ ڪھڙو اکر ڪيترا ڀيرا استعمال ٿيو آھي.
سڄي رسالي جي لفظن ۽ اکرن کي فلٽر واري پروگرام ۾ ھلائڻ لاءِ جدا پروگرامنگ ڪئي وئي، جيڪا ڪنھن خاص لفظ يا اکر جي ترتيب ۽ ڳاڻيٽو ٻڌائڻ لاءِ مددگاري ٽول طور ڪم ڏيڻ لڳي.
ان حساب سان ڪمپيوٽر جي پروگرامنگ، اسان کي جيڪا بہ معلومات گهربل ھئي، اها هڪ پل ۾ ڪڍي ڏيئي اچي، اسان جي سامهون بيھي رھي. مثال اسان کي اھو معلوم ڪرڻو هجي تہ رسالي ۾ ”ث“ اکر ڪيترا ڀيرا استعمال ٿيل آھي، يا اکر ”ث“ سان شروع ٿيندڙ ڪھڙا بيت ۽ ڪيترا ڀيرا آيا آھن، يا اکر ”ث“ آخر ۾ استعمال ٿيندڙ ڪھڙا لفظ ۽ ڪيترا ڀيرا آيا آھن، يا وري سموري رسالي ۾ ”ث“ ڪيترا ڀيرا استعمال ٿيل آھي، تہ اھو سڀ ڪجهہ ھڪ پل ۾ معلوم ڪري سگهجي ٿو. ساڳئي لفظن جي ڳاڻيٽي ۽ ورجاءَ جو انگ بہ ڪڍيو ويو، جنھن جي ڪري اسان کي شاھ جي رسالي جو سڄو ڪارپس ڪمپيوٽيشنل سرشتي جي ڪري ترت نہ فقط آڏو اچي، ويو پر ان جي ترتيب ۽ بيھڪن جي بہ خبر پئجي وئي.
ٿلهي ليکي جيڪا ابتدائي ڄاڻ ملي ان حساب سان سڄي رسالي ۾ لفظن ۽ اکرن جي ھن طرح سان ڳاڻيٽو ظاهر ٿيو:

سُرن جو ڳاڻيٽو

لفظن جو ڳاڻيٽو

بيتن جو ڳاڻيٽو

مفرد لفظن جو ڳاڻيٽو

واين جو ڳاڻيٽو

اکرن جو ڳاڻيٽو

سڀ کان وڌيڪ ڪتب ايندڙ لفظ

نہ

736 ڀيرا

سڀ کان وڌيڪ اکر سان شروع ٿيندڙ لفظ

س

1183 ڀيرا

ھاڻي وري لفظي ڳاڻاٽي ۽ ورجاءَ کي جاچيو ويو تہ جيئن اھا خبر پئي تہ ڀٽائي صاحب ڪھڙا لفظ سڀ کان گهڻا استعمال ڪيا آھن، ان سان گڏ اھو بہ معلوم ٿيو سنڌي ٻوليءَ جي الفابيٽ جي حساب سان ڪھڙا اکر سڀ کان وڌيڪ ۽ سڀ کان گهٽ استعمال ڪيا آھن.

لفظي عدد کي حاصل ڪرڻ لاءِ تمام گهڻو احتياط ڪيو ويو، تہ جيئن اعرابن سميت نہ رڳو لفظن جي صحيح انگ تائين پھچي سگهجي، بلڪ انھن سڀني لفظن جي ھڪ ٻي جامع لغت انگريزيءَ ۽ سوليءَ سنڌيءَ ۾ ٺاھي سگهجي، مقصد اهو تہ جيئن رسالي جي پڙھندڙن کي هڪ ئي وقت معنا ۽ تشريح بہ ملي سگهي. ھيءَ مفرد لفظن جي لسٽ جيڪا 11996 لفظن تي مشتمل آھي، اھا سموري تہ ھتي نٿي ڏيئي سگهجي، ھا پر سڀ کان پھريان انھن ھڪ سئو لفظن جي لسٽ رکون ٿا جيڪي نمبر وار سڀ کان وڌيڪ استعمال ٿيا آھن ۽ ان سان گڏ سڄي رسالي ۾ سيڪڙي جي حساب سان بہ ٻُڌايو ويو آھي. ڪمپيوٽيشن جي مدد سان اهو بہ معلوم ٿيو آهي، ته پھريان سئو لفظ جيڪي گهڻا استعمال ٿيا آھن، انھن جي لسٽ ھن طرح آھي:


نمبر	مفرد لفظ	ورجاءُ	سيڪڙو	نمبر	مفرد لفظ	ورجاءُ	سيڪڙو
1	نہ	736	2.162	51	پوءِ	50	0.1469
2	۾	617	1.8125	52	مون	49	0.1439
3	جي	581	1.7067	53	سُپِرِين	49	0.1439
4	کي	447	1.3131	54	ھوتَ	46	0.1351
5	جو	393	1.1545	55	پَرِ	46	0.1351
6	سين	320	0.94	56	جُون	45	0.1322
7	جا	244	0.7168	57	مُنھن	45	0.1322
8	تہ	240	0.705	58	راتِ	44	0.1293
9	مَ	235	0.6903	59	رِءَ	44	0.1293
10	مُون	206	0.6051	60	پِرِين	44	0.1293
11	جِي	173	0.5082	61	آئُون	43	0.1263
12	سي	139	0.4083	62	اَڄُ	43	0.1263
13	تان	137	0.4024	63	سَڀِ	43	0.1263
14	چئي	124	0.3643	64	جنھن	42	0.1234
15	تو	116	0.3408	65	پِرِينءَ	41	0.1204
16	تُون	102	0.2996	66	ٿي	40	0.1175
17	تي	101	0.2967	67	پُنهونءَ	40	0.1175
18	ڪَري	94	0.2761	68	مَنجهان	40	0.1175
19	لَطِيفُ	91	0.2673	69	جِتِ	39	0.1146
20	ڪِي	89	0.2614	70	ڪيو	38	0.1116
21	سو	88	0.2585	71	مان	37	0.1087
22	ٿِيا	83	0.2438	72	مَنجِهہ	37	0.1087
23	ڏي	77	0.2262	73	سَسُئِي	37	0.1087
24	ڀري	75	0.2203	74	ناھ	36	0.1058
25	ٿِيو	72	0.2115	75	ٿو	36	0.1058
26	سا	72	0.2115	76	ڄامَ	35	0.1028
27	جِئَن	72	0.2115	77	پاسي	35	0.1028
28	ڪري	71	0.2086	78	پاڻُ	35	0.1028
29	ڪا	70	0.2056	79	وَرُ	33	0.0969
30	پاڻَ	67	0.1968	80	ڪَنھن	32	0.094
31	ڪِينَ	67	0.1968	81	ھو	32	0.094
32	تن	66	0.1939	82	مَتان	31	0.0911
33	ئِي	65	0.1909	83	پڻ	31	0.0911
34	تون	65	0.1909	84	مُنڌَ	31	0.0911
35	۽	63	0.1851	85	ڏيئِي	31	0.0911
36	جن	63	0.1851	86	کان	31	0.0911
37	ڪو	63	0.1851	87	آءُ	31	0.0911
38	اُنِ	62	0.1821	88	ڏُونگَـرَ	30	0.0881
39	ڪَيو	62	0.1821	89	تِنِ	30	0.0881
40	آھي	61	0.1792	90	آيو	30	0.0881
41	ٿِئي	58	0.1704	91	پَسِي	29	0.0852
42	ساڻُ	58	0.1704	92	ھڏِ	29	0.0852
43	ڪي	56	0.1645	93	سُورَ	29	0.0852
44	وِيا	56	0.1645	94	تَنھن	29	0.0852
45	ري	55	0.1616	95	ڏِينھن	29	0.0852
46	مَٿي	54	0.1586	96	وَٽِ	29	0.0852
47	ڪَنِ	54	0.1586	97	مانَ	29	0.0852
48	آءٌ	53	0.1557	98	مَنَ	28	0.0823
49	جنِين	53	0.1557	99	اِيُ	28	0.0823
50	جان	52	0.1528	100	جِئن	28	0.0823

مٿين ٽيبل ۾ ٻڌايل لفظن جو ڪُل ڳاڻيٽو ھڪ سئو آھي، جيڪي سموري رسالي جو ڇويھ سيڪڙو ٿين ٿا. ھن ٽيبل ۾ لطيف سائين جي شاعريءَ واريءَ ٻوليءَ جو اھو بہ معيار ملي ٿو تہ لطيف سائين جو ڪوبہ بيت جيڪڏھن کڻجي تہ ان ۾ مٿين لفظن مان ضرور ڪجهہ لفظ موجود ھوندا. ڇاڪاڻ تہ مجموعي طور تي سنڌي ٻوليءَ جا مٿيان لفظ اڪثر استعمال ٿين ٿا، جيڪي گهڻو ڪري ضمير، صفت، فعل ۽ حرف جر آھن.

ھاڻي وري جيڪڏھن اکري ڳاڻيٽي تي اچجي ٿو تہ سڄي رسالي ۾ ڀٽائي صاحب پنھنجي شاعريءَ ۾ 165954 اکر استعمال ڪيا آھن ۽ الف ب ت وار جيڪا ترتيب ملي ٿي تہ رسالي ۾ ڪھڙا اکر وڌ کان وڌ ۽ گهٽ کان گهٽ استعمال ٿيا آھن انھن اکرن جي ترتيب وار لسٽ ھن طرح آھي.الف ب ت وار ھن لسٽ ۾ اسان پاڻ اھڙا اکر ڪڍيا آھن، جيڪي سنڌي الفابيٽ ۾ شامل نہ آھن، مثال طور واوَ مٿان حمزو، اڀي زبر وار واري ي، ۽ ” ہٗ “ جيڪي الفابيٽ ۾ نہ ھجڻ ڪري پرگرامنگ کي ٽوڙين پيا. بھرحال ان ھوندي بہ انھن جو انگ ھيٺينءَ ريت آھي:

نمبر	اکر	ورجاءُ	سيڪڙو
1	ؤ	64	0.05
2	ى	12	1.01
3	ہٗ	11	0.01

مٿين درج ڪيل لسٽن ۾ اسان کي جيڪي نتيجا ملي رھيا آھن، انھن ۾ اھا پروڙ سولائيءَ سان پئجي سگهي ٿي ته ڪلياڻ آڏواڻيءَ واري ترتيب ڏنل رسالي ۾ ان وقت استعمال ٿيندڙ سادا سنڌي آواز ۽ لفظ وڌ کان وڌ استعمال ٿيا آھن، جڏھن تہ عربيءَ ۽ فارسي ٻوليءَ جي آوازن کي تمام گهٽ اھميت آھي. مثال اوھان اکرن واري ورجاءَ جي لسٽ ۾ ڏسندا تہ سڀ کان گهٽ جيڪي اکر ڪلياڻ آڏواڻيءَ واري رسالي ۾ آيا آھن انھن جو نوي سيڪڙو کان بہ وڌيڪ اھڙن اکرن جو انگ آھي جيڪي سنڌيءَ ۾ عربيءَ ٻوليءَ جا داخل ڪيل آھن، جن ۾ ظ، ث، ض، غ، ذ، خ ۽ ص وغيرہ اچي وڃن ٿا. ان جو مطلب اھو ئي نڪري ٿو تہ ھن رسالي ۾ شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ سنڌي ٻوليءَ ۾ ٻاھريان ايندڙ آوازن کي ايڏي توجھ ڏني ئي ڪونهي. وري جيڪڏھن اسان لطيف سائين جي سڀ کان وڌيڪ استعمال ٿيندڙ اکرن تي غور ڪريون ٿا تہ اھي اکر جيڪي سنڌي ٻوليءَ جي بنيادي آوازن ۾ شامل آھن انھن تي لطيف سائين ڪجهہ وڌيڪ ئي زور ڏئي رھيو آھي، جيئن: ي، ن، ا، و، ر، ھ، س، ج، م، ڪ، ت، ل، پ، ڻ، د وغيرہ.

ڪمپيوٽنگ جي مدد سان وري شاھ جي رسالي ۾ استعمال ٿيندڙ سڀني لفظن جي بيھڪن جيئن پھريون، آخري ۽ وچ ۾ ڪھڙا اکر وڌيڪ ۽ گهٽ استعمال ٿيل آھن، تہ جيئن خبر پئجي سگهجي ته شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ جي لھجي ۽ رديفن ۾ ڪھڙا اکر وڌيڪ آھن تہ سچ ۾ اھو انگ محققن لاءِ وڌيڪ تعجب وارو ملندو.

مثال طور ڀٽائي صاحب جنھن اکر جي ابتدا وارا لفظ سڀ کان وڌيڪ ورجاءَ ڪيا آھن، اھو اکر ”س“ (سِينُ) آھي. ھاڻي ھتي پروفيسر سترامداس سوڀاسنگھ جڙيا سنگهاڻي عرف ”سائل“ جو حوالو ڏيان ٿو، جنھن پنھنجي ھڪ جلدي لغت ۾ سنڌي اکر ”س“ لاءِ لکيو آھي تہ: ”س ھڪ سدورو ۽ سڀاڳو اکر آھي. ھن سان جيڪو بہ لفظ شروع ٿيندو آھي، تنھن جي معنا گهڻو ڪري اڻوڻندڙ ڪانہ آھي. ھن سان انيڪ سٺيءَ معنا وارا لفظ شروع ٿيندا آھن.“ ھاڻي اچون ٿا پاڻ پنھنجي ڪمپيوٽيشنل تحقيق تي جنھن ۾ ”شاھ جي رسالي“ ۾، سرڪار ڀٽائيءَ ”س“ اکر سان شروع ٿيندڙ 1183 لفظن جو ڳاڻيٽو آھي. جنھن مان صاف ظاھر آھي تہ شاھ عبداللطيف ڀٽائي، سونھن، سچ، سِڪ، سُکن، سينگارن جو امين شاعر آھي. ھو جڏھن سُور کي بہ ڳائي ٿو ته سُور کي پيامبر جيان سمجهي ٿو جنھن کان سواءِ سک ملڻ بيڪار آھي.

مٿين نتيجن کي سامهون رکي ھاڻي بيحد ٿڪائيندڙ تحقيق جو وارو آيو، جنھن ۾ شاھ جي رسالي ۾ سڀني اکرن جي بيھڪن جو جدا جدا ڇيد ڪرڻو ھئو تہ جيئن خبر پئجي سگهي تہ شاھ سائينءَ سنڌي ٻوليءَ جي آوازن جا ڪھڙا اکر پھريان، وچ ۾ ۽ آخر ۾ ۽ ڪيترا ڀيرا استعمال ڪيا آھن. ھن ٽيبل جي مدد سان اسان کي اھو نتيجو ملندو ته ڀٽائي صاحب سنڌي آواز (اکر) ۽ ٻاھريان آيل آوازن کي ڪيترو ڀيرو استعمال ڪري ٿو.


نمبر	اکر	اڳيان	پڇاڙي	ڪل استعمال	نمبر	اکر	اڳيان	پڇاڙي	ڪل استعمال
1	س	1183	239	1788	27	ٿ	99	29	249
2	ا	1136	966	5430	28	جهہ	97	26	257
3	م	932	294	1555	29	خ	86	6	126
4	پ	929	24	1079	30	ش	80	12	168
5	ڪ	876	135	1428	31	ڌ	77	43	283
6	و	866	1064	3894	32	ڍ	63	8	141
7	ج	524	174	1138	33	ف	57	29	162
8	ل	450	261	1480	34	ص	54	7	114
9	ر	390	822	3154	35	ٽ	49	111	337
10	ت	377	268	1032	36	ڄ	49	34	199
11	ڏ	374	45	678	37	ڦ	46	1	51
12	ن	339	2638	4520	38	ط	44	5	83
13	چ	330	40	572	39	ز	29	38	133
14	گ	291	63	557	40	ي	24	2106	5680
15	ٻ	244	7	286	41	غ	22	4	37
16	ک	195	44	524	42	ڊ	21	30	95
17	ڀ	190	13	330	43	ٺ	14	26	179
18	د	184	172	942	44	ذ	8	2	43
19	ب	173	135	596	45	ض	6	6	35
20	ھ	145	87	941	46	ث	6	5	22
21	ڇ	138	11	242	47	ظ	5	0	15
22	ڳ	126	57	386	48	ڙ	2	143	930
23	ح	120	28	264	49	ڻ	1	343	793
24	گهہ	117	12	193	50	ء	0	582	586
25	ق	116	67	261	51	ڃ	0	15	114
26	ع	109	13	196	52	ڱ	0	9	74

ڪولمبيا يونيورسٽيءَ ۾ نفسيات جي پروفيسر رابرٽ ڪراس پنھنجي تحقيق ۾ لکيو آھي تہ سادي ٻوليءَ جي ھيٺين ڌارا جي آوازن سان ڳالهائيندڙ ماڻهو، پنھنجي مقصد کي عام ماڻهن وٽ چٽو ۽ صاف ٻڌائڻ ۾ ڪامياب ويندا آھن جڏھن تہ ڌارين آوازن ۽ ڳرن لفظن جي ڪري ھو عارضي طور تي تہ رعب ويھاري سگهن ٿا پر اھي جٽادار مقصد کي ماڻڻ ۾ ناڪام ويندا آھن. (حوالو: ڪولمبيا يونيورسٽي)

ھاڻي جيڪڏھن پروفيسر رابرٽ ڪراس جي نظريي جي اک سان اسان لطيف سائينءَ جي رسالي ۾ ٻوليءَ تي تحقيق ڪريون ٿا ڀٽائي صاحب نفسيات جي ان اصول جو مڪمل طور تي نہ صرف ڄاڻو ھئو پر کيس ڀليءَ ريت خبر بہ ھئي تہ سندس پيغام ڪيئن ۽ ڪھڙي نموني سان گهڻن ماڻهن جي شخصي زندگيءَ کي لاڀائتو ڪرڻ لاءِ ڪم ايندو، انڪري ئي شاھ عبداللطيف ڀٽائيءَ پنھنجي پيغام يعني رسالي ۾ عام فھم ۽ مقامي آوازن ۾ شاعري ڪئي آھي.

اسان آڏواڻي صاحب واري شاھ جي رسالي جو مڪمل اکري ڇيد ڪري پوءِ اھا ڳالهہ سمجهون ٿا تہ شاھ جي ٻولي راھ ڏسڻيءَ جيان لڳي ٿي. تحقيقي مان ثابت ٿيو آھي تہ شاھ صاحب پنھنجي شاعريءَ ۾ ان وقت ڳالهائي ويندڙ سادي سنڌي آوازن وارا اکر سڀ کان وڌيڪ استعمال ڪيا آھن، تہ جيئن سندس پيغام کي نہ رڳو پڙھيل لکيل ماڻهو ئي نہ پر جهنگ جهر ۾ رھندڙ مارو ماڻهو بہ آرام سان سمجهي سگهن.

تت:

اسان سمجهون ٿا تہ شاھ جي رسالي تي اکري ۽ لفظي جيڪڏھن ڪا تحقيق مستقبل ۾ ٿئي جيڪا ضرور ٿيڻي آھي، ان سائنسي بنيادن جي تحقيق ۾ ھي ڪارپس بنيادي طور تي ھڪ نموني طور جيڪڏھن مددگار ٿئي تہ اھا اسان جي لاءِ وڏي سعادت ڀري ڳالهہ ٿيندي.

انڪري ئي اسان پنھنجي تحقيق ۾ شامل ٿيل سڀ انگ اکر، ان سان گڏ شاھ جي رسالي جون ڪمپيوٽنگ ۾ استعمال ڪرڻ لاءِ جدا جدا شڪليون ڊائون لوڊ ڪرڻ لاءِ ھتي رکي رھيا آھيون تہ جيئن ھن ميدان ۾ ڪم ڪندڙ دوستن کي ڪچو مواد ملي سگهي.

(نوٽ: اسان اھو سمجهون ٿا تہ اھو مناسب ضرور لڳندو جو رسالي جي ٽائيپنگ کان ويندي ان جي اکري ۽ لفظي درستگي جن جن بہ ڪئي آھي ۽ پنھنجو نور نچوئي ھي جيڪو پيار جو پورھيو ڪيو آھي انھن جا نالا جيڪڏھن پنھنجي ايندڙ پروگرامن ۾ ورجايو تہ ھوند انھن کي دعائون ملي وينديون.)

شاھ جي رسالي جا فائيل ڊائون لوڊ ڪريو